گره و انواع آن

انواع گره قالی و شناخت آن موضوعی می باشد که بسیاری از بافندگان و دوست داران فرش به دنبال شناخت و بررسی آن می باشند. گره را می توان به عنوان بزرگترین مزیت فرش دستباف نسب به سایر محصولات دستباف و ماشینی معرفی کرد. این ویژگی خاص بسته به منطقه بافت قالی می تواند تغییر کند و نام جدیدی به خود بگیرد.

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم در ابتدا توضیح مختصری از گره داده و در ادامه به سراغ شناخت انواع گره قالی رفته و آنها را به طور دقیق برای شما معرفی کنیم.

گره فرش چیست؟

گره فرش را به طور قطع می توان مهمترین عامل در تولید یک فرش دستباف با کیفیت معرفی کرد. به طور کلی وقتی صحبت از گره قالی می شود منظور نخ مارینوس یا ابریشمی می باشد (پُرز فرش) که به ترتیب دور چله های فرش  کنار هم و همچنین روی هم قرار می گیرند.

بعد از قرار گرفتن این گره ها، پودها بر روی آنها قرار می گیرند و با محکم کردن گره ها ساختار اصلی قالی دستباف را تشکیل می دهند، پس احتمالاً باید حدس زده باشید که هرچه تعداد گره های شما در یک فرش بیشتر باشد طبیعتاً قالی نیز دارای کیفیت بیشتری خواهد بود به همین خاطر یک واحدی وجود دارد به نام “رج” که تعداد گره ها را در هر 7 سانتی متر برای ما مشخص میکند.

به گره نام های دیگری مانند ریشه، خفت، پیچه، گند، ایلمه و یا ایلمک نیز گفته می شود. انواع گره قالی همچنین دارای یک سری مشخصات خاص می باشند:

قطر گره (مشخص کننده ظرافت فرش) قوس گره (ایجاد تفاوت بین رو و پشت قالی) جهت گره (خواب فرش را تعیین می کند)

رنگ گره (وظیفه رنگ آمیزی و طراحی فرش را از روی نقشه فرش دستباف بر عهده دارد)

شناخت انواع گره قالی

در قسمت  قبل در مورد اهمیت و نقش گره در قالیبافی صحبت کردیم، همین عامل نیز باعث شده که مدل های مختلفی برای استفاده از آن ایجاد شوند که در اینجا سعی کردیم مهمترین گزینه های شناخته شده را در بین انواع گره قالی معرفی کنیم.

در بین گره های مختلف می توان دو مدل را از سایر موارد جدا کرد، زیرا تقریباً 90 درصد بافت فرش های دستباف با این دو نوع گره انجام می شود و به همین خاطر ما نیز تمرکز اصلی خود را روی این دو مورد که به نام های ترکی و فارسی مشهور می باشند قرار می دهیم.

1. گره ترکی

وقتی صحبت از گره ترکی در بین انواع گره قالی می شود لازم است شما با اهمیت بسیار بیشتری نسبت به بقیه آن را گوش کنید، زیرا شاید جالب باشد بدانید که بیش از 70 درصد کل تابلو فرش ها و قالی ها دستباف ایران از گره ترکی برای اینکار استفاده می کنند.

استفاده از گره ترکی این امکان را به شما می دهد که یک فرش با استحکام بسیار بالایی در اختیار داشته باشید که ظرافت آن نیز بسیار خوب می باشد، علاوه بر این موارد در این نوع گره امکان تقلب نیز و استفاده از گره های جفتی به حداقل می رسد. خیلی از این مزایا که در مورد گره ترکی بیان شد بخاطر استفاده از قلاب برای بافت آن می باشد.

آموزش روش بافت:

این نوع از گره روی دو تار رو و زیر زده خواهد شد. طرز عمل در گره ترکی به این صورت می باشد که بافنده خامه یا همان پرز را در دست چپ (برای افراد راست دست) خود گرفته و به صورت عمود بر روی تارهای رو و زیر قرار می دهد ، هر یک از دو سر خامه را به پشت یکی از تارها برده و پس از پیچیدن به دور آنها از بین دو تار بیرون آورده و دوباره آن را میگیرد.

برای به کارگیری قلاب نیز ابتدا بافنده یک جفت چله را به کمک قلاب مورد نظر به جلو میکشد ، سپس خامه را در دست چپ میگیرد و یک سر آن را به کمک قلاب بین دو چله میبرد ، خامه را از پشت تار اول بیرون آورده و از روی دو تار عبور میدهد ، در این مرحله خامه را پشت تار دوم برده و سپس سر آن را از بین دو تار مجدداً بیرون می آورد ، هر دو سر را با هم به طرف پایین می کشد و اضافه آنرا با لبه تیز قلاب میبرد.

2. گره فارسی

به سراغ یکی دیگر از انواع گره قالی می رویم که بعد از گره ترکی بیشترین محبوبیت و کاربرد را در بین بافندگان فرش دارا می باشد، فرش دستباف سلطان آباد (اراک)، قم، اصفهان و مشهد از جمله شهرهایی می باشند که از از این گره برای بافندگی خود استفاده می کنند.

از آنجایی که گره فارسی تنها به دور یک تار پیچیده می شود در اصطلاح به آن گره نامتقارن گفته نیز گفته می شود.

آموزش روش بافت:

برای آموزش این گره در ابتدا لازم است کمی از خامه مورد نیاز را انتخاب کنیم و بین انگشت میانی و سبابه دست چپ نگه می‌داریم و درحالیکه چاقو را در دست راست نگه داشته‌‌ایم بوسیله انگشت سبابه دست راست یک جفت تار را جلو می‌آوریم.

در ادامه ضمن‌ این که حدود دو سانتی‌متر از خامه را از بین انگشتان دست چپ بیرون آورده‌‌ایم، آن را از پشت تار اول (تار رو)رد می‌کنیم و پس از خم کردن سر آن خامه را از لای چلّه دوم به سمت پشت آن عبور داده و از مابین دوتار به سمت روی فرش جلو می‌کشیم و پائین می‌آوریم که‌ این عمل با کمک انگشت میانی و سیابه راست انجام می‌شود.

در پایان کار نیز لازم است که  با استفاده از تیغهٔ چاقویی که در دست راست نگه داشته‌‌ایم سرنخ اضافی را ببریم.‌

3. گره تقلبی 

شاید وقتی نام گره تقلبی را در بین انواع گره قالی می بینید کمی از این موضوع متعجب شوید که مگر گره هم می تواند تقلبی باشد؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم بله متاسفانه این موضوع وجود دارد و روش هایی برای اینکار موجود است که در ادامه آنها را برای شما ذکر خواهیم کرد:

نکته مهم: توصیه ما به عدم استفاده از این گره ها برای بافت فرش می باشد، زیرا نتایج بسیار مخربی بر روی چگالی و دوام فرش خواهد داشت و کیفیت کار شما را به شکل بسیار چشم گیری کاهش می دهد و مطمئن باشید دستمزد قالی بافی شما را کم می کند.

انواع گره قالی تقلبی

به طور کلی سه رو برای بافت و استفاده از گره های تقلبی موجود می باشد:

1. گره کمانشیب: در این روش گره زنی، نخ بعد از اینکه دور چله گردانده شد، بدون اینکه گره بخورد بر روی رج قالی محکم می شود.

2. جفتی بافی: در ای روش که شاید از نام آن نیز حدس زده باشید؛ به جای آنکه پرز خامه به دور یک تار پیچیده شود، به چندین تار پیچیده می شود و در اصطلاح به آن جفت بافی گفته می شود.

3. بی گره بافی یا U شکل: این گره همانطور که از نامش پیداست شکلی شبیه به U دارد. در این نوع ، خامه فرش را دولا نموده و آن را از پشت تار عبور می‌دهند و سپس در ادامه قلاب را از داخل U شکل خامه عبور داده و سرهای نخ را گرفته و از قسمت U شکل به بیرون هدایت می‌کنند.

4. گره هنری

آخرین گروهی که قصد داریم در بین انواع گره قالی با شما بررسی کنیم گره های هنری می باشد که شاید بتوان گفت گره های خاص پسندی می باشند که تنها برای تابلو فرش های خاصی استفاده می شوند.

انواع گره قالی هنری

این نوع گره ها دارای مدل های مختلفی می باشند که 4 تا از مهمترین و شناخته شده ترین این روش ها را برای شما بررسی خواهیم کرد.

گره آویز

این گره که از مجموع ۴ گره تشکیل شده است به جای یک گره بکار می‌رود با استفاده از‌ این نوع گره می‌توان بافت ‌طرح‌های تصویری را در ‌‌‌‌‌‌‌فرش‌های درشت (با رجشمار پائین) انجام داد.

 گره تک تار

همان گونه که از اسم آن پیداست گره روی یک تار زده می‌شود و در بافت ‌‌‌‌‌‌‌فرش‌های تصویری و برای نشان دادن اجزاء ظریف صورت نظیر چشم از‌ این گونه گره استفاده می‌شود و در ضمن در مواردی که یکی از چلّه‌ها پاره شده باشد نیز می‌توان از آن استفاده نمود.

گره دو رنگ

این گره با استفاده از دو نوع خامه با ‌‌‌‌‌‌رنگ‌های متفاوت زده می‌شود و زمانی از آن استفاده می‌شود که یکی از خانه‌های کوچک نقشه در مرز دو نقش با ‌‌‌‌‌‌رنگ‌های گوناگون قرار بگیرد. در ضمن از‌ این نوع گره برای اجرای سایه روشن‌ها استفاده می‌شود.

گره قرضی

در‌ این گره خامهٔ مورد استفاده از لای چند تار عبور داده شده و به نقطهٔ مورد‌‌ نظر برده می‌شود. از‌ این گره برای نشان دادن یک نقطه‌‌ای که روی نقشه معادل 1 گره نمی‌باشد و نمی‌توان از سایر گره‌های هنرى مثل تک تار و آویز برای نشان دادن آن نقطه استفاده نمود، استفاده می‌شود.